نفقه چیست و به چه کسی تعلق میگیرد ؟ مالی است که به طور قانونی باید در اختیار زن قرار بگیرد. مرد باید به عنوان حمایت مالی از همسرش، نفقه بپردازد چه قبل از طلاق و چه پس از آن. این تعهد ناشی از قانون و تکالیف حقوق خانواده در هر کشور است. در اغلب حوزه های قضایی نفقه زوجه از نفقه فرزند جدا است، زمانی که پس از طلاق، یکی از والدین باید با پرداخت پول به والدین یا قیم دیگر کودک، در حمایت از فرزندان خود مشارکت داشته باشد.
در ابتدا باید به مبحث تمکین پرداخت:
تمکین عبارت است از انجام وظایف و برآورده کردن خواسته های منطقی و قانونی زوج توسط زوجه. یکی از شروط دریافت نفقه، تمکین است و دیگر شرط آن، اقامت دائمی زوجه در منزل همسرش است. یعنی اگر فردی در منزل همسر خود اقامت دائم نداشته باشد، حق دریافت نفقه نیز ندارد. اما برخی زوجین در شروط ضمن عقد خود نیز این موضوع را قید مینمایند که در صورت مقیم دائم نبودن در منزل همسر، باز هم نفقه به آنها تعلق گیرد.
اگر شرایطی پیش آید که زوجه بدون اطلاع و اجازه برای مدتی منزل همسر را ترک نمایند، مرد میتواند از پرداخت نفقه خودداری نماید و همچنین میتواند از دادگاه تقاضای طلاق داشته باشد. حتی اگر در زوجه در منزل پدریاش ساکن باشد باز هم مرد حق پرداخت نکردن نفقه را دارد.
بر طبق قانون، اگر زوجه بدون موافقت همسر و دلیل موجه تمکین همسرش را به جای نیاورد، ناشزه خواهد شد و در این حالت زوج میتواند نفقه را پرداخت نکند و از طریق دادگاه تقاضای طلاق را تنظیم نماید.
انواع نفقه از منظر قانون:
در متن قانون، نفقه سه نوع است و طبق اهمیت و اولویت به ترتیب عبارتاند از:
نفقه زوجه
مسکن، خوراک، پوشاک و وسایل خانه در حد معمول و متناسب با وضعیت زوج
نفقه اقارب
مسکن، خوراک، پوشاک و وسایل خانه در حد رفع حاجت با توجه به وضعیت استطاعت انفاق کننده
نفقه زندانی
خوراک، پوشاک، دارو، پزشک و حمام زندانی
نفقه چیست؟
نفقه عبارت است از کمک مالی که یکی از زوجین پس از پایان ازدواج به دیگری پرداخت میکند که آن را گاهی نفقه همسر نیز مینامند. نفقه موقت را میتوان در زمان وقوع طلاق پرداخت کرد تا به طلاق قطعی کمک کند. وقتی طلاق قطعی میشود ممکن است بعد از طلاق حکم به نفقه صادر شود یا خیر. اگر نفقه بعد از طلاق صادر شود، این مبلغ میتواند بیشتر یا کمتر از مبلغ نوع موقت آن باشد.
بسیاری از کشورها «نفقه» را به عنوان یک پرداختی به دستور دادگاه که توسط یکی از همسران سابق به دیگری انجام میشود، تعریف میکنند. دادگاهها همچنین میتوانند حکم حمایت موقت از همسر را در زمانی که طلاق در حال بررسی است اعطا کنند.
قضات برای یکسان کردن منابع مالی زوجی که طلاق میگیرند، نفقه را واجب میکنند. هنگام تصمیمگیری برای اعطای آن، قاضی بررسی میکند که آیا یکی از زوجین نیاز مالی ثابتی دارد و آیا همسر دیگر توانایی پرداخت دارد یا خیر.
قضات معمولاً در مواردی که زوجین دارای قدرت کسب درآمد نابرابر هستند و مدت زیادی است که ازدواج کردهاند، حکم به پرداخت و دریافت نفقه میدهند. به عنوان مثال، اگر زوج فقط یک سال از ازدواجشان گذشته باشد، قاضی احتمالاً مبلغی را تعیین نمیکند. در واقع، برخی قضات تنها زمانی که زوجین برای مدت معینی ازدواج کرده باشند، این تکلیف را مجاز میدانند.
پرداخت نفقه چگونه و به چند صورت انجام میگیرد؟
- پرداخت یکجا
- انتقال ملک
- پرداخت های دوره ای یا ماهانه
نفقه مقطوع و یا نفقههای انتقال ملک هیچ کدام قابل تغییر نیستند و نمیتوان آن را فسخ کرد یا لغو کرد یا حتی نمیتوان شرایط پرداختش را تغییر داد.زمانی که تغییر قابل توجهی در شرایط یک یا هر دوی زوجین ایجاد شود، پرداختهای دورهای آن ممکن است تغییر کند.
نفقه ادواری رایجترین نوع آن است و یکی از زوجین را ملزم میکند هر ماه مبلغ مشخصی را به دیگری (همسر تحت حمایت یا وابسته) بپردازد. نفقه ادواری یا ماهانه در تاریخی که قاضی تعیین میکند یا زمانی که یکی از وقایع زیر رخ دهد پایان مییابد:
- همسر تحت حمایت، دوباره ازدواج میکند
- همسر تحت حمایت، با شخص دیگری نقل مکان میکند
- همسر میمیرد
- یک رویداد مهم (مانند بازنشستگی همسر پرداختکننده یا شغل جدید همسر تحت حمایت) رخ میدهد و قاضی تشخیص میدهد که پرداخت آن دیگر لازم نیست.
مانند بسیاری از مسائل مربوط به طلاق، شما و همسرتان میتوانید درباره میزان نفقه و مدت زمان پرداخت آن مذاکره کرده و به توافق برسید.اگر نمیتوانید موافقت کنید، باید یک درخواست رسمی (دادخواست) تنظیم کنید و از دادگاه بخواهید که آن را تعیین کند. دادگاه جلسهای را تعیین میکند که در آن هر دو طرف میتوانند مواضع خود را در مورد آن ارائه دهند. قاضی پس از رسیدگی به دلایل و ادله ارائه شده در جلسه، دستور را صادر میکند.
یکی از نکات منفی درخواست از دادگاه برای تصمیمگیری این است که اگر شما به یک وکیل پایه یک دادگستری وکالت داده میشوید، هزینه گذراندن جلسه دادرسی میتواند قابل توجه باشد. حتی اگر به یک وکیل وکالت ندادهاید، باید زمان زیادی را صرف جمعآوری شواهد (مانند اسناد مالی) و آماده شدن برای جلسه رسیدگی کنید.
آیا هدف از پرداخت نفقه چیست؟
نفقه به منظور حمایت و پشتیبانی معقول و ضروری انجام میگیرد. فرد متقاضی نفقه بای در محضر دادگاه اثبات نماید که نیازمند دریافت نفقه است.
انواع نفقه
انواع نفقه و نحوه پرداخت آنها در کشور ها متفاوت است و گاها در برخی کشور تا پنج نوع وجود دارد.
نفقه موقت:
در زمان طلاق پرداخت میگردد. شامل هزینه طلاق و مخارج روزانه است و با صدور حکم طلاق پرداختش نیز قطع خواهد شد.
نفقه دائمی:
به صورت پرداختهای ماهانه تا زمان مرگ یکی از زوجین و یا همسر تحت حمایت ادامه دارد.
نفقه توان بخشی:
تازمانی که همسر کم توان درحال تلاش است شغلی برای خودش پیدا کند یا از طریق اموزش برای خود منبع درامدی ایجاد کنند به او پرداخت می شود و پس از مدت معینی به پایان می رسد و پرداختش متوقف میشود.
مزایای نفقه:
- در صورتی که زن نفقه یک مدت را دریافت نکرده است میتواند به دادگاه مراجعه و تقاضای حقوقی نفقه داشته باشد.
- نفقه زن ربطی به توان مالیاش ندارد یعنی حتی اگر شاغل بود و میتوانست از عهده هزینههای خویش برآید باز هم همسرش موظف است نفقه را تمام و کمال بپردازد.
- در قوانین ایران پرداخت نفقه به زن تنها مسئولیت یک مرد است.
- پرداخت نفقه از سوی زوج ارتباطی با استطاعت او ندارد یعنی اگر توان مالیاش کم هم باشد در هر حال باید نفقه قانونی را به همسرش بپردازد.
- درخواست نفقه نیز در دادگاه به دو صورت انجام میپذیرد. زن هم میتواند بابت دریافت آن تقاضا حقوقی نماید و هم میتواند بابت پرداخت نشدن آن از مرد شکایت کند.
شرایط واجب شدن پرداخت نفقه
- عقدو نکاح رسمی و دائمی براساس ماده 1106 قانون مدنی: شامل پرداخت واجب نفقه.
- تمکین کامل زن: ناشزه نباشد و در تمکین همسرش کوتاهی نکرده باشد.
- براساس ماده 115 قانون مدنی اگر زن اثبات کند که زندگی مشترکش باعث اسیب فیزیکی، آبرویی و یا مالی میشود، دادگاه او را ملزم به تمکین نمیکند اما پرداخت نفقه برای مرد واجب است.
نحوه محاسبه نفقه در قانون سال 1400:
نفقه فرزند فقط بر عهده پدرش است اما در صورت فوت او این مورد به جد پدری واگذار میشود و اگر او هم توان پرداخت نداشته باشد و یا در قید حیات نباشد این مسئولیت را باید مادر عهده دار شود.
براساس قانون خانواده در ایران اگر پدری توانایی پرداخت نفقه را داشته باشد و از آن سر باز زند محکوم میشود و بر طبق مجازات کیفری با وی برخورد صورت میگیرد.
نفقه در دوران عقد:
اگر زمان دقیق شروع زندگی مشترک مشخص شده باشد مرد موظف است از آن زمان نفقه زن را پرداخت نماید و برای زمان قبل از آن هیچ مسئولیتی ندارد اما اگر زن بلاتکلیف باشد و تاریخی مشخص نشده باشد میتواند با مراجعه به دادگاه از همسر خویش شکایت نماید.
درحالی که بین زوجین رابطه زناشویی برقرار نشده باشد زن میتواند تا زمانی که مهریهاش را کامل دریافت نکرده باشد حتی اگر دادگاه ان را قسط بندی کرده باشد از امر تمکین امتناع ورزد و این امر سبب بطلان حق نفقه نمیشود.
نفقه پس از طلاق:
اگر طلاق بین طرفین از نوع رجعی باشد به این معنی که انها حق رجوع به یکدیگر را داشته باشند در مدت عده زوج موظف است به زوجه نفقه پرداخت کند اما در طلاق های غیر رجعی مرد برای پرداخت نفقه بعد از طلاق مسئولیتی ندارد.
نفقه در طلاق توافقی:
در طلاق توافقی مرد برای دوران پس از طلاق مسئولیتی مبنی بر پرداخت نفقه ندارد اما این موضوع هم تا حد زیادی وابسته به تصمیم و توافق طرفین است.
نفقه در عقد موقت:
بر طبق قانون زوجه در ازدواج موقت حق دریافت نفقه ندارد مگر ان که جزو شروطشان باشد.
تعدیل نفقه:
زوجی که از سوی دادگاه ملزم به پرداخت نفقه و یا زوجه که مستحق دریافت آن است، هر دوی آنها میتوانند به خاطر عواملی مثل بیماری، کاهش یا افزایش استطاعت مالی، تعدیل نفقه را از دادگاه مربوطه درخواست کنند.
تعدیل در معنای لغوی یعنی برقراری نظم و عدالت و در اصطلاح قضایی نیز همین معنا را دارا است. به عبارت دیگر ممکن وضعیتی به وجود آید که در آن صورت باید طرفین حکم (پرداختکننده و دریافتکننده) به ویژه در مسائل اقتصادی دچار ضرر و زیاد نشوند و به حقشان برسند.
تعدیل نفقه یعنی ایجاد عدالت در حق فرد دریافتکننده و پرداختکننده و از دو بعد قابل تحلیل است:
تعدیل میزان نفقه زوجه و چنانچه فرزند مشترک دارند، نفقه فرزند یا فرزندان
تعدیل میزان نفقه پرداختی به کسانی که پرداخت نفقه به آنها از نظر قانونی به عهده پرداختکننده است.
هزینههای مربوط به نفقه
گرفتن نفقه از طرف مقابل در دادگاه شامل هزینه است.
هزینه دادرسی طرح دعوی نفقه:
هزینه دادرسی برای طرح دعوی حقوقی ۵/۳ درصد مبلغ خواسته شده است و در صورتی که با جلب نظر کارشناس همراه باشد تقریباً ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار تومان هزینه خواهد داشت.
هزینه دادرسی برای طرح دعوی کیفری فقط ۱۰ تا ۳۰ هزار تومان است.
هزینه کارشناسی برای طرح دعوی:
هزینه کارشناسی برای طرح دعوی حقوقی معادل ۱۵۰ الی ۲۰۰ هزار تومان است که پرداخت این مبلغ به عهده زن (زوجه) است.
مدارک لازم برای مطرح کردن دعوی نفقه:
- کارت ملی + شناسنامه
- سند ازدواج
- برای طرح دعوی کیفری به حضور دو نفر شاهد نیاز است.
در صورت نیاز به دریافت نفقه چه باید کرد؟
- شما میتوانید به عنوان بخشی از روند طلاق درخواست نفقه کنید.
- اگر شما و همسرتان در مورد نفقه بعد از طلاق به توافق رسیدید، میتوانید از قاضی بخواهید که این توافق را جزئی از حکم دادگاه قرار دهد.
- اگر نتوانید به توافق برسید، قاضی تصمیم میگیرد که آیا شما مستحق آن هستید یا خیر.
نحوه تصمیمگیری دادگاهها برای نفقه:
هر کشوری دستورالعملهای خاص خود را در مورد آنچه قضات باید هنگام تصمیمگیری برای اعطای نفقه در نظر بگیرند، دارد.
نحوه تقسیم اموال در طلاق:
- سطح زندگی در دوران ازدواج
- توانایی همسر تحت حمایت برای حفظ سبک زندگی مشابه بدون حمایت
- درآمد، دارایی و بدهی هر یک از همسران
- طول مدت ازدواج
- سن و سلامت هر یک از زوجین
- کمکهایی که یکی از زوجین در آموزش، تحصیل یا پیشرفت شغلی دیگری انجام داده است.
- هر عامل دیگری که قاضی فکر میکند مرتبط است.
اگر شما همسری هستید که درخواست حمایت میکنید، دادگاه درآمد فعلی یا توانایی کسب درآمد شما را در صورتی که در حال حاضر کار نمیکنید، به دقت بررسی خواهد کرد. زمانی که همسر تحت حمایت برای مدت طولانی از نیروی کار خارج شده یا کمکار بوده است (فرصتی دارد که تماموقت یا پارهوقت کار کند اما ترجیح میدهد این کار را انجام ندهد)، قاضی به احتمال زیاد حداقل تا زمانی که لازم باشد حمایت میکند.
این امر برای مستقل شدن همسر تحت حمایت لازم است. به عنوان مثال، اگر یکی از همسران به عنوان پزشک آموزش دیده باشد اما برای مراقبت از فرزندان و حمایت از شغل همسر دیگر چندین سال مرخصی داشته باشد، یک قاضی پتانسیل درآمد آتی همسر آموزش دیده پزشکی را بررسی خواهد کرد. شاید آن همسر برای ورود مجدد به نیروی کار به حمایت اولیه نیاز داشته باشد، اما نه به نفقه بلندمدت.
نفقه زن در مقابل نفقه فرزند:
نفقه همسر را نباید با نفقه فرزند اشتباه گرفت. نفقه به همسر یا همسر سابق برای حمایت او پرداخت میشود، در حالی که نفقه به سرپرست کودک پرداخت میشود و به طور خاص برای حمایت از یک یا چند فرزند از یک رابطه یا ازدواجِ منحل شده است. معمولاً وقتی کودک به ۱۸ سالگی میرسد، حمایت از کودک متوقف میشود.
فرزند تا چه زمانی مستحق دریافت نفقه است؟
تا زمانی که فرزند دارای شغل و درآمد مشخصی از نظر قانون و شرع نباشد و به سن ۱۸ سالگی نرسیده باشد، مشمول دریافت نفقه است. یکی از مواردی که در این حوزه در جامعه میتوان بیان کرد این است که تا هنگامی که فرزند دختر، ازدواج نکرده باشد یا فرزند پسر مشغول به تحصیل باشد، به کارمندان حق اولاد پرداخت میشود.
در صورتی که زوجه نفقه بگیرد و دوباره ازدواج کند تکلیف چیست؟
ازدواج مجدد میتواند مبنایی برای پایان دادن به نفقه باشد، اما در صورت ازدواج مجدد، نفقه به طور خودکار پایان نمییابد. همسر سابق باید از دادگاه بخواهد که آن را فسخ کند.
اگر زوج راضی به پرداخت نفقه شود چه باید کرد؟
طرفین میتوانند با هر ترتیب در مورد نفقهای که بخواهند بدون نیاز به تصمیمگیری قاضی به توافق برسند.
توافق طرفین باید در حکم دادگاه منعکس شود. در صورت عدم توافق کتبی یا حکم دادگاه، همسر شما میتواند در هر زمانی از پرداخت آن خودداری کند.
ضمانت اجرای کیفری برای عدم پرداخت نفقه زن:
عدم پرداخت نفقه توسط مرد، به غیر از ضمانت اجرای حقوقی عدم پرداخت آن، ضمانت اجرای کیفری نیز وجود دارد. بر اساس ماده ۶۴۲قانون تعزیرات، هر فردی که استطاعت مالی دارد و نفقه زن خود را پرداخت نکند، دادگاه مرتبط با پرونده وی را از سه ماه و یک روز الی پنج ماه حبس محکوم میکند.
مطابق با این ماده، ضمانت اجرای کیفری برای عدم پرداخت نفقه زوجه و در صورت تحقق جرم عدم پرداخت آن، حبس از سه ماه و یک روز الی پنج ماه مشخص شده است.
هم اکنون با تصویب ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده، این ماده منسوخ شده است. طبق این ماده هر فردی که استطاعت مالی دارد و نفقه زن خود را پرداخت نکند، محکوم به حبس تعزیری درجه شش است. پیگرد کیفری مشروط به شکایت شاکی خصوصی است و در صورتی که وی از شکایت خود بگذرد، اجرای مجازات متوقف میشود.
در این مقاله از وبسایت وکیل مشهد سعی کردیم به طور کامل اطلاعاتی در خصوص نفقه در اختیار شما کاربران گرامی قرار دهیم.
همچنین شما میتوانید در دیگر موضوعات حقوق خانواده در صفحه وکیل خانواده مشهد مطالب دیگر را مطالعه فرمایید.
در صورت این که در این زمینه نیاز به مشاوره داشتید میتوانید در صفحه مشاوره رایگان وکالت درخواست خود را ثبت کنید.
آخرین دیدگاهها