دیه چیست ؟ در معنای لغوی به معنای اداکردن است و در اصطلاحات حقوقی به معنای مالی است که به‌عنوان بدلِ نفس یا عضو به فرد قربانی و یا اولیای دم وی پرداخت می شود. در این مقاله از سایت وکیل اگاه همه ی انچه که باید درباره دیه بدانید را اورده ایم.
بر طبق ماده ی 17 قانون مجازات اسلامی:
(( دیه اعم از مقدر و غیرمقدر، مالی است که در شرع مقدس برای ایراد جنایت غیرعمدی بر نفس، اعضا و منافع یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد به موجب قانون مقرر می‌شود.))
بر طبق ماده 448 قانون مجازات اسلامی دیه مقدر چنین تعریف شده است که :
مال معینی است که در شرع به سبب جنایت غیرعمدی بر نفس، عضو یا منفعت یا جنایت عمدی در مواردی که قصاص امکان ندارد مقرر شده است؛ بنابراین می‌توان به‌طور خلاصه گفت: دیه مالی است که در جرایم عمدی در صورت عدم امکان قصاص و در جرایم غیرعمدی به‌طور مطلق به قربانی یا اولیای دم او پرداخت می‌شود.
دیه بر دو قسم واقع شده است :
-
دیه مقدر
-
دیه غیر مقدر (ارش)
دیه مقدر :
مطابق با ماده ۴۴۸ قانون مجازات اسلامی، دیه مقدر به مال معینی اشاره دارد که در شرع مقدس به عنوان مجازات برای کسی که مرتکب جنایت غیر عمدی بر نفس، عضو یا منفعت اعضا یا حتی زمانی که جنایت غیر عمد به هر دلیلی مشمول قصاص نمی شود، در نظر گرفته شده است.
دیه غیر مقدر :
دیه غیر مقدر بنا بر آنچه در ماده ۴۴۹ قانون مجازات اسلامی آمده است، با عنوان ارش خوانده می شود که مقدار مشخصی برای آن در شرع ذکر نشده است و در داداگاه، قاضی با در نظر گرفتن نوع و میزان جنایت و تاثیری که در سلامت فرد مجنی علیه داشته، مقدار آن را با توجه به دیه مقدر و با استناد به نظر کارشناس مربوط مشخص می کند. به عنوان مثال، مقدار دیه برای کف دست در شرح مشخص نشده است، بنابراین بایستی ارش آن توسط قاضی تعیین گردد.
دیه منافع اعضاء:
در حالتی که فردی مرتکب جرم روی دیگری شود که در نتیجه آن، یکی یا برخی از حواس فرد از بین برود، شخص ضارب محکوم به پرداخت دیه ای تحت عنوان دیه منافع اعضاء خواهد بود. به عبارتی چنانچه فرد عضو خود را داشته باشد ولی منفعت استفاده از آن را از دست بدهد، یعنی مثلا گوشش آسیبی ندیده باشد، ولی شنوایی وی دچار آسیب شده باشد.
دیه منافع اعضاء طبق قانون مواردی مانند دیه عقل، دیه بینایی، دیه بویایی، دیه شنوایی و دیه صورت و گویایی را شامل می شود.
نحوه اثبات دیه
وقتی فردی دچار اسیبی می گردد که خواهان دریافت دیه است باید به مراجع قضایی مراجعه نماید و پس از انجام معاینات پزشکی قانونی و ارائه اسناد و مدارک و شواهد خود به دادگاه ، می تواند از فرد مجرم شکایت نماید و اقدام به دریافت دیه کند.
بنا بر ماده ۱۶۰ قانون مجازات اسلامی، ادله اثبات در امور کیفری شامل اقرار، شهادت، قسامه، سوگند و علم قاضی است.
بعد از اینکه طرح شکایت از سوی شاکی مبنی بر اثبات جنایت قتل و یا ضرب و جرح، چه به صورت عمد یا غیر عمد ارائه شد، اثبات جرم یا با استناد به اقرار متهم صورت می گیرد که در آن متهم به انجام جنایت قتل یا ضرب و جرح اقرار کرده و جرم منسوب شده را گردن بگیرد. در این صورت است که قاضی به موجب ماده ۱۶۱ قانون مجازات اسلامی و با استناد به اقرار متهم، اقدام به صدور رأی می کند.
در صورت اثبات جرم، با استناد به شهادت شهود، شاکی می بایست طبق قانون، دو شاهد مرد یا یک شاهد مرد و دو شاهد زن به دادگاه معرفی نماید. در این صورت قاضی، رأی خود را با استناد به شهادت شهود صادر خواهد کرد.
چه کسی عهده دار پرداخت دیه می باشد ؟
چنانچه جنایت روی داده از قبیل قتل یا ضرب و جرح، به عمد یا شبه عمد تشخیص داده شود، پرداخت دیه به عهده شخص قاتل یا ضارب خواهد بود. با این حال، در صورتی که متهم به قتل یا ضرب و جرح عمد و یا شبه عمد، نابالغ یا مجنون باشد، چون جنایت خطای محض تلقی می شود، چنانچه از طریق شهادت، قسامه و یا به استناد علم قاضی ثابت شود، پرداخت مبلغ دیه به عهده عاقله آنها خواهد بود.
عاقله بنا به تعریفی که در ماده ۴۶۸ قانون مجازات اسلامی آمده است، عبارت از پدر، پسر و بستگان ذکور نَسَبی والدین و یا خویشان پدری بر حسب ترتیب طبقات ارث و شامل اقوامی مذکری است که فرد به موجب خون با آنها خویشاوند است و نه به موجب ازدواج.
نحوه وصول دیه از بیت المال چگونه است؟
نحوه وصول دیه از بیت المال به دو صورت حقوقی و کیفری امکان پذیر است:
هنگام مطالبه دیه توسط شاکی یا اولیاء دم از بیت المال، پرونده کیفری بدون صدور قرار مجرمیت و کیفرخواست به دادگاه عمومی جزایی ارجاع داده می شود و دادگاه با بررسی موضوع و شناخت و تشخیص شرایط قانونی،نسبت به صدور حکم مبنی بر پرداخت دیه از بیت المال اقدام می کند.
در صورتی که اولیاء دم یا مجنی علیه به عنوان خواهان، دعوای حقوقی مطرح نمایند در این صورت برای صدور حکم از دادگاه حقوقی تقدیم دادخواست با کلیه شرایط مقرر در قانون لازم است و دادخواست باید به به دادگستری ارائه شود.
موارد پرداخت دیه شامل جرایم غیر عمد که موجب آسیب به جان و جسم افراد می شود و جرایم عمدی که به هر دلیل امکان قصاص مجرم وجود ندارد، دیه قابل پرداخت است. همچنین در مواردی که اولیای دم ترجیح دهند به جای قصاص دیه دریافت کنند، باید مبلغ دیه توسط مجرم پرداخت شود.
ایا دیه شوهر به زن تعلق میگیرد ؟
مطابق ماده ۹۴۰ قانون مدنی، زوجینی که عقد آنها دائم باشد از یکدیگر ارث می برند. بنابراین شرط ارث بردن زن از شوهر یا تعلق گرفتن دیه شوهر به زن، عقد دائمی است. به طورکلی ارث در عقد موقت وجود ندارد، تنها در صورتی ارث به زن در نکاح موقت تعلق می گیرد که شخص در وصیت نامه مالی را برای زوجه اش که در نکاح موقت با وی بوده، منعقد کرده باشد.
نمونه درخواست مطالبه دیه چیست
نمونه حکم پرداخت دیه با توج به نوع دیه متفاوت است. به عنوان مثال شرح دادخواست مطالبه دیه در جرائم غیر عمد مانند تصادفات به شرح زیر است:
شرح دادخواست مطالبه دیه :
ریاست محترم دادگاه حقوقی…
با عرض سلام و احترام
وفق مدارک پیوست اینجانب….. در تاریخ….. در جاده….با خودرو … برخورد کردم و دچار آسیب هایی از جمله شکستگی سر، شکستگی استخوان لگن و جراحاتی در ناحیه صورت شدم. با توجه به این که وسیله نقلیه دارای بیمه شخص ثالث است و برابر قرارداد، شرکت بیمه فوق بیمه فوق باید از محل آن دیه پرداخت گردد لذا باتوجه به ماده ۲۲۶ قانون مدنی تقاضای محکومیت شرکت بیمه … و صندوق تامین خسارت های بدنی به ایفا تعهدات قراردادی و قانون مبنی بر پرداخت دیه به انضمام کلیه خسارات دادرسی مورد استدعاست .
مطالبه دیه از راننده مقصر:
در برخی حوادث رانندگی ، افراد نیز دچار جراحت و یا فوت می شوند. خانواده انها و یا فرد شاکی می توانند با مراجعه به مراجع قضایی و پزشک قانونی اقدام به ثبت شکایت و تشکیل پرونده کیفری نمایند. با اثبات در دادگاه ، قاضی حکم به پرداخت دیه می دهد و اگر فرد دارای بیمه باشد ، این هزینه از طریق بیمه قابل دریافت می باشد.
مهلت پرداخت دیه در قانون ایران اسلامی
در جنایات عمد از زمانی که جنایت به وقوع پیوسته، مجرم موظف است ظرف مدت یک سال قمری، دیه مقرر شده را پرداخت نماید. این مدت در جنایات شبه عمد، دو سال قمری و برای جنایت خطای محض، سه سال قمری در نظر گرفته شده است. در جنایت از نوع خطای محض، محکوم بایستی هر ساله یک سوم از دیه و در جنایت شبه عمد نیز هر ساله نصف دیه را پرداخت نماید.
مطالبه دیه از دادگاه
بر طبق ماده 14 قانون مجازات اسلامی ، دیه به عنوان یک نوع مجازات اصلی شناخته می شود، بنابراین به موجب همین اصل، شخص محق دریافت دیه می تواند با پرداخت هزینه مقرر نزد دفاتر خدمات قضایی، اقدام به ثبت شکایت کیفری خود کند. قانون برای افرادی بی بضاعتی که ناتوان از پرداخت هزینه دریافت دیه هستند، با تشخیص دادستان یا ریاست حوزه قضایی، معافیت پرداخت هزینه دیه در نظر گرفته است.
ایا دیه جز ما ترک است ؟
ماترک به اموال منقول غیر منقول به جای مانده از متوفی گفته می شود. در واقع اموالی که شخص هنگام مرگ صاحب آنها بوده است را به عنوان اموال ماترک در نظر میگیرند. در این میان یک استثنا در مورد اموال ماترک وجود دارد، مطابق با نظر برخی فقها از جمله استاد کاتوزیان، دیه نیز جز اموال ماترک محسوب می شود و به عنوان مال متوفی در نظر گرفته خواهد شد.
بنابراین مطابق قانون ، با وصول دیه شخص متوفی توسط اولیای دم ابتدا باید بررسی شود که آیا شخص متوفی بدهی داشته است یا خیر . در صورت وجود، بدهی ها از مبلغ دیه تسویه شده و مابقی آن به عنوان اموال ماترک در نظر گرفته می شود.
نرخ دیه در سال 1401 :
با توجه به وجود تورم ، هرساله قیمت دیه جدید اعلام می گردد و به اطلاع عموم می رسد. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران با توجه به محاسبه میزان تورم و افزایش قیمت ها و برخی دیگر از شاخص ها ، مبلغ جدید دیه را به رئیس قوه قضائیه اطلاع می دهد . رئیس قوه قضائیه نیز پس از بررسی و تایید ان ، مبلغ دیه را به اطلاع عموم افراد جامعه می رساند.
بر اساس مبلغ دیه سال 1401 ، دیه کامل انسان در این سال ، ششصد میلیون تومان می باشد ؛ یعنی ، در صورتی که شخصی ، محکوم به پرداخت دیه ای معادل دیه کامل انسان بشود ، باید مبلغ ششصد میلیون تومان ، دیه بپردازد که این مبلغ ، برای ماه های عادی ، یعنی ماه های غیر حرام می باشد .
در ماه های حرام نیزدیه به میزان مشخصی ، تغلیظ شده و افزایش می یابد که مبلغ تغلیظ دیه در ماه های غیر حرام ، معادل یک سوم دیه کامل انسان می باشد . از آن جهت که یک سوم دیه کامل انسان در سال ۱۴۰۱ که ششصد میلیون تومان تعیین شده است ، معادل دویست میلیون تومان می شود ، در ماه های حرام ، مبلغ دویست تومان به نرخ دیه کامل انسان در ماه های عادی ، افزوده خواهد شد که معادل هشتصد میلیون تومان می شود .
نرخ دیه اعضای بدن در سال 1401 :
| اعضای بدن | مبلغ دیه به تومان |
| دیه اعضای جفت مانند چشم و گوش و دست و پا | برای هریک از انها پنجاه درصد از دیه کامل یعنی 300 میلیون تومان و برای هردو صد در صد دیه کامل یعنی 600 میلیون تومان |
| دیه زبان | دیه کامل یعنی 600 میلیون تومان |
| دیه فک | دیه کامل یعنی 600 میلیون تومان |
| دیه اعضای غیر جفت مانند بینی | دیه کامل یعنی 600 میلیون تومان |
| دیه اندام تناسلی | دیه کامل یعنی 600 میلیون تومان |
| دیه شکستگی استخوان | یک پنجم دیه عضو |
| دیه خرد شدن استخوان | یک سوم دیه عضو |
| شکستگی استخوان بینی که موجب فساد ان گردد | دیه کامل یعنی 600 میلیون تومان |
| دیه شکستگی دنده محیط بر قلب | یک چهلم دیه کامل یعنی 15 میلیون تومان |
| سیاه شدن صورت بدون جراحت | سه هزارم دیه کامل یعنی یک میلیون و هشتصد هزار تومان |
| سرخ شدن اعضای بدن | 450 هزارتومان می باشد |
| حارصه صورت | یک صدم دیه کامل یعنی 6 میلیون تومان |
| دامیه سر و صورت | دو صدم دیه کامل یعنی 12 میلیون تومان |
| متلاحمه | دو صدم دیه کامل یعنی 12 میلیون تومان است |
| سمحاق | سه صدم دیه کامل یعنی 18 میلیون تومان است |
| موضعه | چهار صدم دیه کامل یعنی 30میلیون تومان است |
| هاشمه | پنج صدم دیه کامل یعنی 30 میلیون تومان است |
| منقله | ده صدم دیه کامل یعنی 60 میلیون تومان است |
| مامومه | پانزده صدم دیه کامل یعنی 90 میلیون تومان است |
| دامغه | دیه ان یک مامومه یعنی 200 میلیون تومان است |
| سیاه شدن سایر اعضای بدن | یک و نیم هزارم دیه کامل یعنی 900 هزار تومان |
مراحل گرفتن دیه بعد از رای دادگاه
مراحل پرداخت دیه در شرایطی که موعد پرداخت دیه فرا نرسیده باشد
اگر پس از صدور حکم دادگاه در مورد پرداخت دیه، همچنان موعد پرداخت دیه فرا نرسیده باشد، در این صورت پرونده در اجرای احکام باز می ماند. پرداخت دیه پیش از فرا رسیدن مهلت آن امکان پذیر است.
بنابراین اگر متهم قصد پرداخت دیه پیش از موعد را دارد می تواند برای پرداخت به اجرای احکام مراجعه کند. معمولا در پرونده های دیه که به اجرای احکام ارجاع داده می شوند، زمان پرداخت دیه فرا نرسیده است.
به طور کلی مراحل گرفتن دیه بعد از رای دادگاه در اجرای احکام به این صورت است که پیامک اخطاریه برای محکوم علیه ارسال می شود که دیه در چه تاریخی پرداخت می شود.
مراحل پرداخت دیه در شرایطی که موعد پرداخت آن فرا رسیده باشد
پس از فرا رسیدن موعد پرداخت دیه، شاکی باید برای ماده ۳ قانون محکومیت های مالی درخواست بدهد تا اقدامات قاضی در خصوص وصول دیه انجام شود. پس از ارائه درخواست شاکی، قاضی مهلت ۱۰ روزه برای پرداخت دیه مشخص می کند. چنانچه ظرف ۱۰ روز دیه توسط مجرم پرداخت نشود، قاضی می تواند حکم توقیف اموال و مزایده اموال را با درخواست شاکی صادر کند.
بنابراین در صورت عدم پرداخت دیه در موعد مقرر و مهلت ۱۰ روزه، حکم فروش اموال با دستور قاضی اجرا می شود. به منظور شناسایی اموال شخص می توان از اداره ثبت اسناد و املاک پلیس راهور استعلام گرفت.
در شرایطی که برای محکوم علیه قرار تامین صادر شده باشد، بهتر است وثیقه ای که برای شخص گذاشته می شود متعلق به خودش باشد. اگر وثیقه متعلق به شخص دیگری باشد، بعد از ۳۰ روز امکان احضار ضامن یا ضبط وثیقه وجود ندارد.
عدم پرداخت دیه ضرب و جرح :
مقدار دیه ضرب و جرح بر اساس عمدی یا غیر عمدی بودن آن تعیین می شود. در ضرب و جرح عمدی در صورتی که قصاص امکان پذیر نباشد یا مجنی درخواست دیه داشته باشد، مقدار دیه بر اساس آسیب دیدگی شخص با گزارش پزشکی قانونی تعیین می شود. لازم به ذکر است، در تعیین میزان دیه نظر پزشک مورد تایید قوه قضاییه نیز مورد تایید دادگاه است. دیه مشخص شده باید توسط متهم در موعد مقرر پرداخت شود، در صورت عدم پرداخت دیه ضرب و جرح متهم به حبس تعزیری محکوم خواهد شد.
جمع بندی مطلب :
دیه مالی است که در ازای مجروحیت و یا فوت به خود شخص و یا اولیای دم وی پرداخت می شود. دارای دو قسم مقدر و غیر مقدر یا ارش است. هرساله مبلغ ان براساس تورم و برخی شاخص های دیگر اقتصادی تغییر می کند.
در حال حاضر دیه کامل انسان 600 میلیون تومان است که دیه اعضای بدن نیز در مطلب بالا به طور کامل بیان شده است.
چنانچه فردی در پرداخت هزینه شکایت برای دریافت دیه ناتوان باشد دادگاه این هزینه را از وی مطالبه نمی نماید.
سعی کردیم در این مقاله از سایت وکیل مشهد به صورت کامل مطالبی در مورد دیه در اختیار شما کاربران گرامی قرار دهیم
همچنین شما میتوانید برای مطالعه بیشتر در زمینه کیفری به بخش وکیل کیفری مشهد مراجعه کنید.
چنانچه در زمینه دیه نیاز به مشاوره داشتید ما در وکیل اگاه به صورت رایگان این امکان را برای شما فراهم کردیم برای این منظور به بخش مشاوره رایگان وکیل مراجعه نمایید و درخواست مشاوره خود را ثبت کنید.
